W CZERNIHOWIE przy ulicy, która nosi imię wielkiego pisarza ukraińskiego Mychajła Kociubyńskiego, stoi skromny budynek. W nim pisarz spędził ostatnie piętnaście lat swego życia. Obecnie mieści się tutaj Muzeum literackie.
W 1958 roku uporządkowano pamiątkowy teren - mieszkanie i ogród, otwarto nową ekspozycję literacką. Zwiedzający ze wzruszeniem przestępują progi muzeum świetnego nowelisty, bojownika o szczęście mas pracujących, o którym szczerze i z przejęciem powiedział Maksym Gorki: „O rzadko spotykanej duchowej piękności i szlachetności był Mychajło Kociubyński. Cudowny człowiek i prawdziwy poeła. Czytajcie jego przepiękne utwory, u niego mo'zna się czegoś nauczyć". W salach muzealnych przechowywane są rzeczy osobiste pisarza świadczące o guście gospodarza, jego zainteresowaniach i upodobaniach. W bawialni odtworzono kącik gabinetu pisarza. Na biurku leżą pióro, kałamarz, papier, nóż do rozcinania książek, maszyna do pisania. Zdaje się, że gospodarz tylko co wstał z fotelu i wyszedł na krótki spacer do ogrodu.
Równymi rzędami stoją w szafach książki z prywatnej biblioteki Kociubyńskiego, która liczy ponad półtora tysiąca tomów.
W tym pokoju zbierali się liczni przyjaciele pisarza-literaci, malarze, działacze naukowi. Zawsze oczekiwanym gościem był Mykoła Łysenko -twórca ukraińskiej muzyki klasycznej. W jego mistrzowskim wykonaniu rozbrzmiewały po mieszkaniu ulubione melodie pisarza.
Mychajło Kociubyński był wytrawnym znawcą i wielbicielem sztuki ludowej. W jednym pokoju, byłej jadalni, przechowywane są zebrane przez pisarza wyroby mistrzów ludowych : ręczniki z Królewca, haftowany obrus, mołdawska manierka. Tutaj przy filiżance herbaty odbywały się tradycyne „soboty" literackie, na które schodzili się liczni przyjaciele pisarza. Później spoiykała się tutaj rewolucyjna młodzież Czernihowa.
Z niezwykłą troskliwością i uwagą odnosił się M. Kociubyński do utalentowanej młodzieży. W otwartej rozmowie z pisarzem czerpali natchnienie twórcze młodzi Pawło Tyczyna, Wasyl Ełłan-Błakytny, Mychajło Żuk.
W ekspozycji literackiej muzeum znajdują się pierwodruki Mychajła Kociubyńskiego w językach ukraińskim i rosyjskim. Wśród nich utwory, które ukazały się za życia autora w języku szwedzkim i niemieckim, utwory A. Mickiewicza, F. Dostojewskiego, H. Heine, E. Orzeszkowej, przetłumaczone przez M. Kociubyńskiego, książki z autografami Maksyma Gorkiego, W. Korolenki, I. Franka, Panasa Myrnego, W. Samyjłenki, I. Bunina, A. Jensena. Sporo jest książek i o samym pisarzu - publikacje o jego życiu i twórczości.
Jedna z sal opowiada o dziecinnych i młodzieńczych łatach pisarza, początkach jego działalności literackiej. Filozoficzne i estetyczne poglądy M. Kociubyńskiego kształtowały się pod wpływem demokratycznych idei T. Szewczenki, Marko Vovczok ta in.. Od lat młodzieńczych umiłował on prosty Iud, uboIewał nad jego losem, pragnął mu dopomóc. Zbliżyło to przyszłego pisarza do narodnictwa rewolucyjnego. Za stosunki z narodowolcami M. Kociubyński w 1883 r. znajdował się pod tajnym nadzorem żandarmskim.
M. Kociubyński ubolewał nad Iosem uciskanych narodowości w Rosji, marzył o ich jasnej przyszłości.
Jedno z centralnych miejsc w ekspozycji muzeum zajmuje utwór M. Kociubyńskiego - powieść „Fata morgana" (1910). Nowatorska w swojej idei i treści, o wysokiej klasie artyzmu, jest ona epopeją ruchu chłopskiego w burzliwe lata pierwszej rewolucji 1905-1907. Powieść ta jest słusznie umażana za jeden z pięrwszych takych utworów w literaturze ukraińskiej. M. Kociubyński głęboko przestudiował materiały o rewolucyjnych wystąpieniach w guberni czernihowskiej, i w stosunkowo niewielkiej, jeśli chodzi o rozmiary, powieści stworzył całą epokę ruchu rewolucyjnego w Ukrajine.
„Fata morgana" - jest artystycznym wcieleniem idei o roli klasy robotniczej, o strajkach, o nacjonalizacji ziemi, o miejscu chłopa średniorolnego w walce rewolucyjnej. Jak hasło brzmią słowa pisarza: „Powstań ludu, wyciągnij rękę po swoją prawdę, jeśli sam nie weźmiesz - nikt ci jej nie da". Publikacja utworu była zabroniona. Cenzor pisał: „Dopatrywając się w powieści podżegania mas chłopskich do obalenia istniejącego w Rosji ustroju społecznego, uważam, że... (ona) powinna być zakazana".
Wiele dała M. Kociubyńskiemu przyjaźń z Maksymem Gorkim.
Nowele M. Kociubyńskiego, napisane po upadku rewolucji 1905-1907 r. i wzmoźeniu się terroru reakcji. Pisarz namiętnie biczował obłudną działalność liberalnego obszarnictwa („Konie nie są winne"), renegactwo chwiejnych elementów inteligencji („W drodze"), akcentował problem obowiązku społecznego artysty („Intermezzo"). Częste spotkania z pisarzami Zachodniej Ukrainy, serdeczna przyjaźń z I. Frankom. W. Hnatiukiem, W. Stefanykiem, O. Kobylańską, głębokie studia życia i bytu Hucułów zrodziły pisarzowi nowe tematy, z których jeden znalazł swoje wcielenie w głęboko filozoficznej i poetycznej powieści „Cienie zapomnianych przodków" (1911).
Całym swym życiem - aktywną działalnością społeczno-polityczną, twórczością literacką M. Kociubyński propagował zwycięstwo nowego życia nad starym. „Ono przyjdzie, to nowe życie-pisał w referacie „Iwan Franko"-przyjdzie na świat nowe dobro, trzeba tylko rozbić twardą skałę nieprawdy, przebić się do światła, chociażby nawet trzeba było usłać kośćmi drogę do nowego życia".
W muzeum istnieją działy „Kociubyński i współczesność", „Uszanowanie pamięci pisarza". Dzieła mistrzów ludowych poświęcone M. Kociubyńskiemu, kadry z fifmów, makiety do sztuk teatralnych według jego utworów - wszystkie te eksponaty świadczą o wielkim ogólnonarodowym szacunku jakim cieszy się pisarz w naszym kraju.
Dział ekspozycji „Słowo M. Kociubyńskiego-oręrzem mas pracujących" opowiada o aktualności utworów pisarza w burzliwe lata Wielkiej Wojny Narodowej i okresie budownictwa pokojowego. Przepełnione głębokim patriotyzmem i humanizmem były one zawsze z narodem - w jego doli i niedoli.
Ze wszystkich zakątków naszej niezmierzonej Ojczyzny, z za granicy przyjeżdżają do Czernihowa liczni goście - wielbiciele talentu wybitnego pisarza-klasyka.